Ziya Gökalp’in “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” Kavramları: Felsefi Bir İnceleme
Felsefe, insanın varoluşuna, toplumun dinamiklerine ve bilginin doğasına dair sorularla sürekli bir yolculuk yapmayı gerektirir. İnsan, kendi kimliğini ve varlık amacını sorgularken, toplumsal yapılar da aynı sorgulamanın öznesi haline gelir. Türk modernleşmesinin önemli figürlerinden biri olan Ziya Gökalp, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” (Türkleşmek, İslamlaşmak, Çağdaşlaşmak) kavramlarıyla, bu dönüşümün anlamını derinlemesine tartışmıştır. Bu yazıda, Gökalp’in bu üç temel ilkesinin felsefi bir bağlamda nasıl şekillendiğini, toplumsal, etik, epistemolojik ve ontolojik düzeyde nasıl anlaşılması gerektiğini tartışacağız.
Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak: Ziya Gökalp’in Sosyo-Kültürel Vizyonu
Ziya Gökalp, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ve erken Cumhuriyet Türkiye’sinde, toplumsal dönüşümü anlamaya çalışan bir düşünürdü. Gökalp’in “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” ifadesi, bir ulusun kimlik arayışındaki temel öğeleri temsil eder. Her biri, toplumun farklı yönlerine odaklanarak, birbiriyle ilişkili fakat farklı hedeflere yönelmiş değerler sistemlerini ifade eder. Gökalp, bu kavramlarla, Türk milletinin hem kültürel hem de çağdaş dünya ile uyumlu bir modern kimlik oluşturmasını arzulamıştır.
Felsefi açıdan bakıldığında, bu kavramlar yalnızca birer toplumsal olgu değil, aynı zamanda etik, epistemolojik ve ontolojik düzeyde büyük değişimleri ve dönüşümleri ifade eder.
Etik Perspektiften: Doğru ve Yanlışı Tanımlamak
Gökalp’in “Türkleşmek” kavramı, Türk milletinin kültürel değerleri ve gelenekleri üzerinden şekillenen bir kimlik inşa etme arayışını ifade eder. Ancak bu kimlik inşasında etik bir sorun ortaya çıkar: Hangi değerler ve gelenekler, toplumsal düzen için “doğru” kabul edilecektir? “Türkleşmek” yalnızca geçmişin kültürel mirasını yaşatmak değil, aynı zamanda bu mirası çağdaş dünyada nasıl işlevsel hale getirebileceğimizi de sorgulamaktır.
“İslamlaşmak” ise, sadece bir dini kimlik edinmek değil, aynı zamanda ahlaki ve etik bir temele dayalı yaşam biçimini benimsemektir. Gökalp’in İslamlaşmak ifadesi, bireylerin ve toplumların doğruyu ve yanlışı ayırt etme, ahlaki bir değerler sistemi oluşturma yolundaki çabalarını temsil eder. Gökalp’e göre, bir toplumun ahlaki temelleri sağlam olmalı; bu temeller, hem tarihsel geçmişin hem de dini öğretilerin ışığında şekillendirilmelidir. Böylece, toplumun etik yapısı, hem geleneksel değerlere hem de modern dünyadaki adalet anlayışına uygun şekilde biçimlenebilir.
Son olarak, “Muasırlaşmak” veya çağdaşlaşmak, ahlaki ve etik gelişimi, Batı’daki modern toplumsal yapılarla uyumlu hale getirme sürecidir. Ancak bu, Batılılaşmakla aynı anlama gelmez. Gökalp, Türk toplumunun Batı’dan öğrenmesi gerektiğini kabul ederken, bu öğrenmenin kendi kültürel ve ahlaki değerlerinden sapmadan yapılması gerektiğini vurgular.
Epistemolojik Perspektiften: Bilgi ve Gerçeklik Arayışı
Epistemoloji, bilgi ve doğru bilgiye ulaşma yollarını inceler. Gökalp’in “Türkleşmek” görüşü, Türk halkının kültürel bilincini yükseltmeye yönelik bir epistemolojik çabadır. “Türkleşmek”, geçmişin birikimlerinden yararlanarak, bugünkü toplumun kimliğini inşa etmek anlamına gelir. Türk halkı, kendi kültüründen beslenen bir bilgi kaynağına sahip olmalı, ancak bu bilgi geçmişin sabit kalıplarıyla sınırlı kalmamalıdır.
“İslamlaşmak” ise, insanın bilgiye ulaşma ve hakikate varma yolculuğunda, dini bilgiyi ve tecrübeyi temel alır. Bu, yalnızca teorik bilgi değil, aynı zamanda bireysel tecrübeyle şekillenen bir bilgidir. Gökalp’in düşüncesinde, İslam’ın bilgiye ve gerçekliğe dair sunduğu çerçeve, insanın kendisini ve dünyayı anlamasına olanak tanır.
“Muasırlaşmak” ya da çağdaşlaşmak, Batı’daki bilimsel düşünce ve bilgi birikimiyle uyumlu bir epistemolojik yapı kurmayı hedefler. Ancak bu süreç, yalnızca Batı’nın bilgi üretme yöntemlerini almakla sınırlı kalmaz; Batı’daki bilgi anlayışının, kendi toplumunun değerleri ve kültürüyle nasıl bağdaştırılacağı üzerine derin bir düşünme sürecidir.
Ontolojik Perspektiften: Varlık ve Varloluş
Ontoloji, varlık ve varoluş üzerine düşünülen bir felsefi disiplindir. Gökalp’in “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” kavramları, aynı zamanda bir varlık anlayışının evrimini temsil eder. “Türkleşmek”, bir halkın kimliğini varlık düzeyinde yeniden inşa etme sürecidir. Türk halkı, tarihsel geçmişi ve kültürel değerleriyle var olurken, bu varlık aynı zamanda toplumsal olarak da şekillenir. Gökalp’in Türk kültürünü yüceltme çabası, bir ulusun varoluşsal sorularını yanıtlamak, kendi kimliğini tanımak ve bu kimliği modern dünyada yaşatmak içindir.
“İslamlaşmak” ise, bireyin varlık amacını Tanrı’ya ve ahirete yöneltmesi anlamına gelir. İslam’ın öğretileri, insanın ontolojik varoluşunu yalnızca dünyevi hayatla sınırlamaz; aynı zamanda manevi bir varlık olarak ahiret yaşamına da dair bir yönelim sunar. Gökalp, bu anlamda, İslam’ın insanı varoluşsal bir derinlikte anlamlandırdığını ve bireyin ontolojik arayışına katkıda bulunduğunu kabul eder.
“Muasırlaşmak” ise, bir toplumun ontolojik olarak modern dünyada varlık bulma sürecidir. Gökalp’in çağdaşlaşma anlayışı, bir ulusun hem kendi içsel varlık felsefesini hem de evrensel değerlere göre şekillenen varlık anlayışını bir arada tutmaya çalışır. Bu, Türk halkının modern dünyada yerini bulabilmesi için sadece dünyevi gelişmelerle değil, aynı zamanda insanın evrensel varlık amacını anlamasıyla da mümkündür.
Sonuç: Derinlemesine Bir Düşünsel Tartışma
Ziya Gökalp’in “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” kavramları, bir ulusun kültürel kimliğini inşa etme çabasıdır. Bu üç temel ilke, sadece birer toplumsal değişim değil, aynı zamanda etik, epistemolojik ve ontolojik düzeyde büyük bir dönüşümü ifade eder. Gökalp, Türk toplumunun bu üç değer arasında denge kurarak, hem kendi kimliğini hem de çağdaş dünyadaki yerini sağlamlaştırmaya çalışmıştır.
Peki sizce, bir toplumun kimliği sadece geçmişinden mi, yoksa geleceğe dönük bir modernleşme sürecinden mi beslenir? “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” kavramları, toplumsal yapılar ve bireysel bilinç arasındaki ilişkiyi nasıl etkiler? Bu felsefi dönüşüm süreci, bugün toplumların kimliklerini şekillendirme noktasında nasıl bir rehber olabilir?